Pomnik ofiar przy kościele pw. św. Katarzyny w Warszawie
LESZEK WĄTRÓBSKI
Jesienią 1989 roku, przy udziale prymasa Polski ks. kard. Józefa Glempa, do specjalnie przygotowanego symbolicznego grobowca znajdującego się przy kościele pw. św. Katarzyny na Służewcu w Warszawie złożona została urna z ziemią pobraną z miejsc tajnych pochówków ofiar reżimu stalinowskiego. Widoczny od strony Dolinki Służewieckiej krzyż wyznacza miejsce, gdzie stoi dziś pomnik ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-56, którego kamieniem węgielnym jest głaz z grobu zamordowanych na Mokotowie w kwietniu 1946 roku 13 harcerzy Szarych Szeregów.
Na jednym zaś z wielkich kamieni pomnika terroru jego fundatorzy (parafia św. Katarzyny, Komitet Uczczenia Ofiar Terroru Władz z lat 1944-56 i miasto stołeczne Warszawa) zwrócili się do nas współczesnych, odwiedzających to miejsce, pisząc: „Przechodniu, pochyl czoła, wstrzymaj krok na chwilę, tu każda grudka ziemi krwią męczeńską broczy, to jest Służewiec, to nasze Termopile…, tu leżą ci, co chcieli bój do końca toczyć…, nie odprowadzał nas tu kondukt pogrzebowy, nikt nie miał honorowej salwy, ani wieńca…, w mokotowskim więzieniu krótki strzał w tył głowy, a potem mały kucyk wiózł nas do Służewca…
Z jej imieniem na ustach: zwyciężyć lub zginąć, szliśmy w oddziałach »Wilka« i murach Starówki, pod Narwik, pod Tobruk, pod Monte Cassino, by w tym piasku kres znaleźć żołnierskiej wędrówki…”
W pobliżu kościoła św. Katarzyny jest także cmentarz parafialny Służewa założony na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się na nim m.in. groby 1717 zabitych we wrześniu 1939 oraz 82 powstańców poległych w roku 1944. Są też trzy symboliczne krzyże postawione na miejscu, gdzie w latach 1946-56 grzebano skrycie mordowanych przez UB żołnierzy Armii Krajowej, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz działaczy politycznych II Rzeczypospolitej.
Wiele pamiątek z przeszłości zachowało się również w kościele parafialnym św. Katarzyny (choć jego pełna nazwa brzmi kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Katarzyny na Służewie) – będącym jedną z najstarszych parafii Warszawy. Erygował ją, w roku 1238, biskup poznański Paweł z Bnina, który w tym samym roku konsekrował tam pierwszy, przypuszczalnie drewniany, kościół.
Po pożarze świątyni, na przełomie XV i XVI wieku, zbudowano tam drugi kościół. Na podstawie akt wizytacji biskupiej z roku 1598 da się ustalić, że kościół zbudowano z palonej cegły w stylu gotyku mazowieckiego.
W aktach następnej wizytacji, z roku 1603, której dokonał biskup poznański Wawrzyniec Goślicki, znalazła się informacja, że fundatorami tamtejszego kościoła byli: wdowa Anna Służewska i jej synowie Piotr i Jan Służewscy herbu Radwan, wywodzący się przypuszczalnie od rycerza Gotarda, któremu w roku 1245 książę mazowiecki Konrad I nadał majątek Służew.
Po dwóch pożarach w roku 1610 i 1631 kościół św. Katarzyny pozostawał przez 10 lat opuszczony. W czasie najazdu szwedzkiego, w roku 1655, uległ dalszej dewastacji. Został też wówczas ograbiony i zamieniony na stajnie.
Z relacji inwentarza sporządzonego w roku 1664 przez ks. Krzysztofa Szumowskiego wynika, że to dopiero on dźwignął świątynię z ruin. Dalsza natomiast rozbudowa kościoła nastąpiła dopiero w latach 1742-45. Finansował ją książę August Czartoryski – wojewoda ruski. Kilka zaś lat później świątynię wyposażono w trzy barokowe ołtarze i ambonę – a w roku 1846 włoski architekt F.M. Lancia nadał jej styl neoromański. W wielokrotnie przebudowywanych murach zachowały się jednak pewne partie gotyckiego kościoła z przełomu XV i XVI wieku.
W obecnym swym stanie kościół jest budowlą z dwu scalonych ze sobą brył: prezbiterium i nawy, wspartych na czterech klasycznych kolumnach i dwu półkolumnach. W jego wnętrzu uwagę dziś zwraca XVI-wieczny krucyfiks, obraz św. Franciszka z końca XVII wieku oraz XVIII-wieczna, wysokiej klasy snycerka ołtarzy: głównego i bocznych, dzieło Jana Jerzego Plerscha.
Na zewnętrznych ścianach kościoła umieszczone zostało 7 epitafiów oraz tablic pamiątkowych – m.in. żołnierzom wojny polsko-bolszewickiej o chrześcijańską Polską i Europę, którzy po zwycięstwie w roku 1920 złożyli w tamtejszym kościele uroczyste dziękczynienie. Przed kościołem stoi też figura Matki Boskiej ufundowana w roku 1902 przez rodzinę Latoszków i wspomniany już wcześniej służewiecki pomnik ofiar terroru władzy komunistycznej.
Tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski
zdjęcia:
01. Kościół pw. św. Katarzyny
02.Kościół pw. św. Katarzyny, wnętrze
03.Tablica na kościele służewieckim upamiętniająca zwycięstwo z roku 1920
04. Tablica upamiętniająca nadanie orderu Virtuti Militari kościołowi przez śp. prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego
05. Pomnik ofiar przy służewieckim kościele